Iedereen voelt zich wel eens down, of heeft wel eens schrik om gigantisch op zijn bek te gaan. Maar wat gebeurt er als je studeert in het hoger onderwijs, en die neerslachtigheid ervoor zorgt dat je aan je bed gekluisterd bent? Wat als je zo veel angst hebt, dat het je volledig verlamt? Wat als je geen energie meer hebt om voor jezelf te zorgen, laat staan om te studeren? Wat als je als student te kampen hebt met psychische of psychologische problemen?
“Er is veel mentale ruimte nodig voor te studeren, en een psychologisch probleem neemt net veel mentale ruimte in...” Psychologe Jessy Thierens windt er geen doekjes om. Studeren met psychische problemen is moeilijk, soms zelfs onmogelijk. Eline heeft door een depressie haar studies een jaar moeten stopzetten. Lucas' faalangst nam steeds grotere proporties aan, en ook hij belandde in zijn eerste jaar hoger onderwijs in een depressie. Sinds vorig jaar heeft Annelies last van paniekaanvallen, bijna dagelijks. Helena kreeg pas enkele jaren geleden de diagnose van ADD, een psychisch probleem dat in tegenstelling tot wat mensen denken, zich ook emotioneel uit. Vier studenten* getuigden over hun problemen, en hoe het hun studentenleven beïnvloedt.
*Omwille van privacyredenen worden schuilnamen gebruikt.
“Je bent student? Geniet er maar van, dat is de beste tijd van je leven!” Elke student heeft deze zin al wel naar zijn of haar hoofd geslingerd gekregen, maar ze blijkt niet voor iedereen even waar te zijn. De cijfers liegen niet. De leeftijdsgroep van 15 tot 24 jarigen, is het meest kwetsbaar voor psychische problemen. “Het is een broze periode, waar de identiteitsvorming bepalend is voor het verdere leven”, aldus psychiater Dirk De Wachter. De kans is dan ook groot dat iemand in je directe omgeving het moeilijk heeft met zijn of haar mentale gezondheid. Een onderzoek van de KULeuven kon cijfers plakken op de huidige situatie. Maar liefst 20% van de studenten geeft aan dat ze kampen met depressieve klachten. Dat is één student op vijf. Eén op zes heeft last van angstklachten en één op tien heeft al aan zelfmoord gedacht. Het zijn torenhoge cijfers, maar de meest frappante observatie komt nog: slechts 20% van de studenten die psychische problemen hebben, zoekt professionele hulp.
Psychologe Jessy Thierens legt uit: “De cijfers tonen echt wel aan dat heel veel jongeren kampen met psychische problemen, maar er is toch nog altijd een taboe dat errond hangt. Het blijft moeilijk om toe te geven dat het niet meer lukt, dat ze niet meer mee kunnen draaien met de maatschappij of in het studentenleven of met de studies en dat maakt het heel erg moeilijk. ” Ook Suzy Even , studentenpsycholoog bij UGent, merkt op dat studenten niet snel naar buiten komen met hun problemen. “We zien dat studenten natuurlijk eerst zelf proberen hun probleem op te lossen”.
Wat is trouwens het verschil tussen psychische en psychologische problemen? “Psychologische problemen bestaan in theorie niet”, zegt Thierens. “Psychische of psychiatrische problemen staan opgelijst in de DSM, een boek waarin alle psychische problematieken staan opgelijst met hun kenmerken, zoals persoonlijkheidsstoornissen, eetstoornissen, depressies, AD(H)D of ASS,... Alles wat er dan tussenin zit, wat niet ‘erg genoeg’ is wordt bestempeld als psychologisch probleem. Psychologie bestudeert het gewone functioneren van de mens, en psychiatrie bestudeert wat misloopt in het functioneren. Eerste lijnsproblemen, waar iedereen wel eens mee kampt, zijn niet per definitie een psychiatrisch probleem. Depressieve klachten of angstklachten bijvoorbeeld kunnen ondersteund worden door psychologen, terwijl je met een depressie naar een psychiater gaat, die ook medicatie kan voorschrijven".
Verder studeren gaat gepaard met veel veranderingen, je bent plots ‘volwassen’ en zet je eerste stappen richting zelfstandigheid door bijvoorbeeld op kot te gaan. Doorheen de week alleen op kot zitten wil echter ook zeggen dat je je eigen weg moet zoeken. En laat dat nu net zijn waar het schoentje knelt. “Als je in een depressie zit, is het niet zo evident om voor jezelf te zorgen. Het gaat om je algemeen welzijn wat een basisbehoefte is. Als dat al niet goed zit en je moet daarbovenop nog eens gaan studeren, dat is niet mogelijk zonder hulp”. Op kot gaan maakte de stap van het middelbaar naar de universiteit nog moeilijker voor Eline. Na twee jaar werd de combinatie van een studie met een psychisch probleem haar te veel. Nu is ze weer begonnen en gaat het veel beter. Ook voor Helena was de overgang naar het kotleven niet makkelijk. “Ik merkte dat ik heel raar reageerde op verdriet en stress. Ik liep overal van weg en was heel destructief, ik ging heel veel feesten bijvoorbeeld”. “Alle structuur valt weg. Je moet alles zelf uitzoeken, je identiteit, studeren, dat is ook het idee achter de universiteit. Maar dat was echt wel een goede kweekvijver om een depressie aan te kweken”, zo getuigt Lucas.
Wanneer uit onderzoek blijkt dat slechts 20% van de studenten die kampen met psychische problemen professionele hulp zoekt, moeten we ons de vraag stellen waarom dat cijfer zo laag ligt. Is de hulpverlening moeilijk bereikbaar? Zijn er te lange wachtrijen? Is het te duur? Of ligt het aan taboes die nog steeds rond psychische problemen hangen?
"Hulp vinden was echt een hele tocht"
S.O.S. studeren met psychische problemen
"Niet iedereen begrijpt dat"
Psychische problemen blijven een stempel dragen in de maatschappij, en toegeven dat iets niet alleen lukt is een zwakte geworden. Er zijn nochtans tal van acties die proberen dat stigma te doorbreken, waarvan de bekendste ongetwijfeld Rode Neuzen Dag is. “Dingen zoals Rode Neuzen Dag helpen wel, maar het doet toch niet alles. Het is belangrijk dat we daar met elkaar meer over gaan praten”. Pas wanneer we elkaars zwaktes erkennen en proberen te begrijpen, kunnen we het taboe doorbreken. “Iedereen zou wat meer elkaars psychiater moeten zijn”, zoals psychiater Dirk De Wachter het samenvat. Er zijn gelukkig steeds meer BV’s die een gezicht geven aan mentale gezondheid, zoals Nasrien Cnops, Eva Daeleman en Selah Sue. “Dat doet echt al wel veel, BV’s die daarvoor uitkomen. Maar het is nu ook aan managers en aan onszelf als maatschappij om te beginnen communiceren over gevoelens”, zegt Helena.
Euhm, kan ik ook met bankkaart betalen?
Op dit moment wordt er vooral geïnvesteerd in het behandelen van een probleem, terwijl er eigenlijk meer geld zou moeten worden gestoken in preventie. Dat vindt ook De Wachter: “Het is zo belangrijk om ook op jonge leeftijd in te zetten op die zorg en het dan ook laagdrempelig en betaalbaar te maken, zodanig dat we on the long run heel wat grote kosten besparen. Maar dan moet je natuurlijk een lange termijn visie hanteren, die in de politiek niet altijd zo makkelijk is”.
Ook technologie biedt mogelijkheden. Ronny Bruffaerts, onderzoeker aan de KU Leuven heeft met zijn team enkele risicofactoren kunnen identificeren, die depressies kunnen voorspellen. “Het is nu aan onderzoekers en hulpverleners om samen te zitten en na te denken over hoe we de hulpverlening op een ethische manier dichter naar de student kunnen brengen, en preventief kunnen gaan werken”. Aan de UGent zijn ze akkoord dat er ingezet moet worden op preventie, zegt Even. “Er is een werkgroep opgericht, ‘mentaalwelbevinden’, waarin ook studenten zetelen en ook alle andere actoren: sociale dienst, studentenpsychologen, iedereen die met studenten te maken heeft. Waar het vroeger meer top to bottom gestuurd was, gaan we nu eerder kijken naar wat de studenten zelf vinden, wat hun zou helpen. Dat is dus nu net gestart, daar zullen dus ook nog acties aan gekoppeld worden.”
"Het is aan onderzoekers en hulpverleners om nu samen te zitten en na te denken"
- Onderzoeker Ronny Bruffaerts
Er kan dus nog flink gesleuteld worden aan de hulpverlening voor studenten met psychische problemen, maar er wordt wel degelijk aandacht aan besteed. De grootste conclusie van zowel de experten als de getuigen, is het belang van een gezonde praatcultuur waarin psychische problemen bespreekbaar zijn. Steeds meer acties steken de kop op en steeds meer mensen komen naar buiten met hun verhalen over psychische problemen, en alle kleine stapjes zullen (hopelijk) het gat tussen de mensen die hulp zoeken en de mensen die hulp nodig hebben dichten.
Hogescholen en universiteiten zetten steeds meer in op de mentale gezondheid van hun studenten. Zowel KU Leuven, VUB als UGent hebben studentenpsychologen in dienst. Thomas More vermeld studentenbegeleiders op hun website voor psychosociale begeleiding. Ze willen zo de stap naar hulpverlening kleiner maken voor de studenten. KU Leuven heeft bijvoorbeeld ook een buddywerking: MindMates. De vraag is echter zo groot, dat ze niet iedereen individueel kunnen begeleiden. Daarom worden vaak groepssessies georganiseerd, of worden sommige studenten doorverwezen. Suzy Even is studentenpsycholoog aan de universiteit van Gent. “Eigenlijk krijgen we alles over de vloer, van studieproblemen tot heel persoonlijke zaken. Maar dat wil niet zeggen dat we alles begeleiden. Bij psychiatrische problematieken of zaken zoals verslaving waar eigenlijk heel gespecialiseerde diensten voor zijn, verwijzen we de student door. Maar in die gevallen vinden we ook, dat als het niet hier kan, we hen moeten begeleiden zodat ze op de juiste plaats terecht komen”. De voorzieningen vanuit het hoger onderwijs zijn nodig, want als student val je wat tussen jongeren en volwassenen door. Laagdrempelige initiatieven zoals TEJO, waar je gratis en zonder afspraak kan binnenvallen, gaat bijvoorbeeld maar tot 20 jaar. Dat haal je dus net wel of net niet als student. De hoeveelheid studenten die komen aankloppen voor hulp, is te groot om tegemoet te komen. En dat is nog maar 20% van de studenten die hulp nodig hebben. De drempel naar de hulpverlening is dus nog steeds te groot. Een andere factor die de oorzaak zou kunnen zijn van een (te) hoge drempel is de taboesfeer, die nog steeds rond mentale gezondheid hangt.
Voor veel studenten vormt het hoge prijskaartje dat aan psychologisch hulpverlening hangt nog een enorm struikelblok. Maar hoe komt het dat zo’n courant probleem, nog steeds als een luxeprobleem aanzien wordt? “Een sessie van een uur kost al gauw 50 tot 60 euro en met één consultatie kom je er natuurlijk niet. Voor veel mensen is dat te duur, en het zijn net diegene met niet genoeg financiële middelen die het kwetsbaarst zijn” aldus psychologe Jessy Thierens.
Terwijl de terugbetaling van een bezoekje aan de kinesist of huisarts de normaalste zaak van de wereld is, blijft een duidelijk beleid rond de terugbetaling van geestelijke gezondheidszorg op zich wachten. Een eerste stap is echter wel vorig jaar gezet, door de erkenning van klinisch psycholoog als beschermd beroep. Hierdoor kan je via sommige mutualiteiten al een deel terugbetaald krijgen, wat hopelijk een drempelverlagend effect zal hebben.
Er is echter nog geen duidelijke regelgeving, waardoor elke mutualiteit er zijn eigen regeltjes op na houdt. Heb je geluk en val je onder de quota voor een terugbetaling, dan moet je het wel doen met maar 12 consultaties. Ideaal is het dus nog niet.
[klik hier]
[klik hier]
[klik hier]
[klik hier]